Powiatowy rzecznik konsumentów – pomoc w indywidualnych sprawach konsumentów

Ochrona praw konsumenta znajduje swoje odzwierciedlenie w art. 76 Konstytucji RP. Wskazuje to na istotną rolę, jaką państwo upatruje w ochronie praw konsumentów jako indywidualnych nabywców, której nie doznają inne rodzaje podmiotów funkcjonujących na rynku. W celu zapewnienia szerszego zakresu ochrony tych praw do polskiego porządku prawnego wprowadzono instytucję powiatowego (miejskiego) rzecznika konsumentów.

Rzecznik konsumentów nie jest typowym organem państwa, a jego działanie nie ma charakteru władczego, rozstrzygającego czy arbitralnego. Rzecznik wykonując swoje obowiązki podejmuje działania pojednawcze, mediacyjne, mające na celu zapobieganie eskalacji sporów powstałych na gruncie stosunków konsumenckich.

Działanie rzecznika ma prowadzić do wyjaśnienia stanowisk stron, ich podstaw, a finalnie umożliwić na tej podstawie zmianę stanowiska przez jedną z nich. Taki charakter i cel działania rzecznika konsumentów zmierza do minimalizacji liczby sporów, które trafiłyby na drogę postępowania sądowego.

Bezpośrednia pomoc konsumentom, jaką instytucja rzecznika konsumentów ma nieść obywatelom, wiąże się z przyznaniem mu trzech najistotniejszych z tego punktu widzenia kompetencji, a to uprawnienie do:

1) zapewnienia bezpłatnego poradnictwa konsumenckiego i informacji prawnej w zakresie ochrony interesów konsumentów;

2) występowania do przedsiębiorców w sprawach ochrony praw i interesów konsumentów;

3) wytaczania powództwa na rzecz konsumentów oraz przystępowanie, za ich zgodą, do toczącego się postępowania w sprawach o ochronę interesów konsumentów.

Rzecznik konsumentów udziela stronom niezbędnych informacji obejmujących swoim zakresem wyjaśnienia o przysługujących im uprawnieniach z tytułu rękojmi oraz innych regulacji wynikających z ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. z 2021 r. poz. 275). Co do zasady nie istnieją podstawy prawne, na podstawie których rzecznik mógłby odmówić konsumentowi skorzystania z takiej pomocy, w związku z czym wskazuje się, że pomoc taka polega na jej zapewnieniu w sposób zorganizowany i ciągły.

Odmienny charakter mają pozostałe uprawnienia przysługujące rzecznikowi konsumentów. Skorzystanie z nich warunkowane jest merytoryczną oceną sytuacji danego konsumenta oraz zasadnością podjęcia interwencji indywidualnej przez rzecznika. Takie działanie ma w tym zakresie charakter uznaniowy, a tym samym nie istnieją środki administracyjnoprawne pozwalające konsumentowi na zwalczanie bezczynności, czy też zaniechania podjęcia działań przez rzecznika.

Drugim, niezwykle istotnym z punktu widzenia interesów konsumenta uprawnieniem rzecznika jest możliwość występowania w indywidualnej sprawie konsumenta do przedsiębiorcy celem uzyskania wyjaśnień i informacji w danej sprawie. Taka interwencja upoważnia rzecznika do wydania uwag i opinii w tejże sprawie, do których przedsiębiorca może się ustosunkować.

W przedmiotowej sytuacji przedsiębiorca zobowiązany jest przedstawić niezbędne informacje i swoje stanowisko w sprawie, w wyznaczonym przez rzecznika czasie. Przedsiębiorca nie będzie jednak zobowiązany do bezwzględnego spełnienia roszczenia na rzecz konsumenta, zgodnie z przedstawionym mu przez rzecznika stanowiskiem. Rzecznik nie dysponuje kompetencjami, aby w sposób władczy przymusić przedsiębiorcę do zmiany stanowiska i spełnienia określonego żądania na rzecz konsumenta. W razie odmowy spełnienia żądania nie przyznano mu większych uprawnień niż samemu konsumentowi, które polegają na możliwości wystąpienia z powództwem do sądu powszechnego.

Tym samym, w razie utrzymania stanowiska przez przedsiębiorcę, rzecznik może jedynie skorzystać z przysługującego mu uprawnienia polegającego na możliwości wystąpienia z powództwem do sądu powszechnego na rzecz konsumenta w jego sprawie przeciwko przedsiębiorcy lub też dołączyć do już toczącego się postępowania.

Warto przy tym zaznaczyć, iż z uprawnienia do wytoczenia powództwa rzecznik może, ale nie musi skorzystać. Każdorazowo od indywidualnej oceny sprawy zależy udział rzecznika w toczącym się już postępowaniu przed sądem lub jego wytoczenie na rzecz konsumenta.

Uprawnienia rzecznika nie mają bowiem na celu postawienie go w roli pełnomocnika procesowego strony (radcy prawnego, adwokata), a to powoduje że możliwość wytoczenia powództwa wykorzystywana jest w szczególnie uzasadnionych wypadkach.

Podsumowując, rzecznicy konsumentów funkcjonujący w poszczególnych powiatach spełniają istotną rolę spoczywającą na władzy publicznej, polegającą na dbałości o ochronę interesów konsumentów, stojąc na straży budowania świadomości obywateli w zakresie praw konsumenckich.

Sebastian Jakubiec